Camino de Jinama

Ten budynek, usytuowany naprzeciwko kościoła Candelaria, służył za siedzibę pierwszego ratusza na wyspie Frontera na początku XX wieku. W 1912 roku Frontera stała się drugim co do ważności municypium na wyspie Hierro; do tego czasu cała władza instytucjonalna skupiała się na terytorium Valverde.

Naprzeciwko tego budynku, obecnie przekształconego w bar, znajduje się kościół Iglesia de Candelaria. Jej najbardziej charakterystycznym elementem jest niezależna dzwonnica, usytuowana na niewielkim stożku wulkanicznym góry Joapira, na tyłach kościoła. Trasa Camino de Jinama rozpoczyna się w tym właśnie miejscu, przy czym jej początkowy odcinek jest wyasfaltowany i mierzy około pięciuset metrów.

Tradycyjne, lokalne domy zbudowane były z surowego kamienia. Wapnowanie stanowiło luksus, na który nie mogła sobie pozwolić większość rodzin; de facto, na materiał budowlany podłogi składała się ziemia ubita z krowim łajnem.

W związku z powyższym, pierwszy pokryty wapnem dom na terenie Valle del Golfo zyskał istotny status socjalny, stąd nazwa Casa Blanca (Biały Dom), która została mu nadana już w 1873 roku. Usytuowana na terenie Los Corchos, budowla ta stanowiła kamień milowy w lokalnym krajobrazie, gdyż zwracała uwagę swoim pokryciem z mieszaniny wapna, pyłu marmurowego i wody nawet wówczas, gdy patrzyło się na nią z morza. W obecnych czasach nie przyciąga aż tak bardzo uwagi, choć wciąż postrzegamy ją jako wyraz melancholijnej dumy tradycyjnego budownictwa wiejskiego na wyspie.

Tej charakterystycznej sośnie zawdzięcza swoją nazwę posiadłość specjalizująca się w uprawie winorośli rozciągającej się aż po graniczną strefę terenów leśnych przeznaczonych do użytku publicznego.  Sosna ta odznacza się nie tylko swoją wertykalnością, ale również tym, że znajduje się poza swoim naturalnym miejscem występowania, które na tejże wyspie zlokalizowane jest na ogół na południowym zboczu szczytu. Sosna ta, jak pozostałe rosnące na stoku, wywodzi się z nasion, które spadają na ziemię i kiełkują pomiędzy odchodami latających w tej strefie dzikich gołębi.

Dawniej na tym terenie znajdowała się jedna z pięciu furtek, które zamykano na noc. Miały one za zadanie zapobiegać wkraczaniu zwierząt na tereny uprawne, gdyż po leśnych terenach użytku publicznego przechadzały się samotne egzemplarze bydła lub trzody chlewnej, w szczególności świń. Furtka ta już obecnie nie istnieje, choć wciąż jeszcze możemy stwierdzić, gdzie występowała granica pomiędzy terenami prywatnymi i publicznymi.

Ten kamień na skraju drogi przywodzi na myśl ołtarz, zarówno ze względu na swój prostokątny kształt i schodkową budowę, jak i z uwagi na widniejący w górnej części drewniany krzyż; ponadto z boku możemy również zaobserwować wykuty w kamieniu krzyż dużych rozmiarów.

Ta religijna symbolika związana jest z jego dawną funkcją, mianowicie miejsca spoczynku zmarłych. Dawniej osoby, które umierały w El Golfo przewożono do Valverde, gdzie otrzymywały pochówek. Tak działo się do połowy wieku XIX.   Ten kamień to punkt, jaki obierały sobie orszaki żałobne do złożenia ciała zmarłego oraz jako miejsce odpoczynku przed wkroczeniem w głąb lasu.

Znajdujemy się przy wąwozie, gdzie zlokalizowany jest kamieniołom La Helechera, skąd wybierano czerwony tuf, z którego wykonywano naroża licznych budynków usytuowanych na terenie El Golfo, poczynając od kościoła Iglesia de la Candelaria. Zniesienie kamienia na budowę świątyni było nabożnym obowiązkiem podążających tą drogą pielgrzymów.

Możemy podziwiać imponujący okaz lauru kanaryjskiego (Apollonias barbujana), który sugeruje nam, że wkroczyliśmy na teren ciepłolubnego, wilgotnego lasu zlokalizowanego pod charakterystycznymi dla tej strefy makaronezyjskimi lasami wawrzynolistnymi.  Dominującym gatunkiem jest tutaj laur kanaryjski, wraz z ostrokrzewem kanaryjskim i innymi gatunkami krzewów. Jest on również znany pod nazwą laurisilva xerica, tj. lasów wawrzynowych przystosowanych do suchego klimatu, gdyż może przetrwać w klimacie charakteryzującym się mniejszym poziomem wilgoci niż bardziej rozwinięte strefy lasów laurowych.

Niniejszy okaz położony na skraju drogi był jednym z nielicznych punktów spoczynku, gdyż w tym miejscu trasa przebiegała przez mniej strome tereny. Jego charakterystyczna budowa sprawiła, że idealnie się nadawał do przywiązywania do jego korzeni świń podczas ich wędrówek. Jeśli się uważniej przyjrzymy, wciąż możemy jeszcze zauważyć ślady kłów, gdyż dawniej na wyspie Hierro istniała autochtoniczna rasa czarnych świń z dość pokaźnie rozwiniętymi kłami; rasa ta już obecnie na wyspie nie istnieje.

Z uwagi na płochliwość świń wielokrotnie przemieszczano je nocą, aby nie widziały pochyłości przydrożnego terenu i tym sposobem uniknąć wypadków.

Na środku drogi natykamy się na ten kamień sporych gabarytów - powstały na skutek zawalenia się terenu - a na nim krzyż. Tradycja mówi o tym, że został on postawiony w imię pamięci mnicha, który zginął w wypadku spowodowanym obsunięciem się terenu.

Jego obecność na drodze przypomina nam o tym, że trasy prowadzące po urwiskach, jak Jinama, zawsze niosą ze sobą ryzyko obsunięcia się terenu, w szczególności gdy wieje wiatr lub pada deszcz, kiedy to niniejsza trasa staje się niebezpieczna.

Spotykane na trasie Jinama drzewa o nazwie mocanes to jedne z najbardziej imponujących okazów makaronezyjskich lasów wawrzynowych. Towarzyszą nam one wzdłuż całej trasy, lecz niewiele z nich posiada taki splendor jak ten egzemplarz, który - ze względu na swoje gabaryty, listowie i wiek - zyskał miano Mocán de la Sombra („Cieniodawcy”), jako szczególne miejsce, dające podróżującym schronienie.

„Mocán de la Sombra” jest ponadto związany z tradycją maryjną, gdyż w jednej z jego dziupli oddawano hołd płaskorzeźbie przedstawiającej wizerunek Najświętszej Maryi Panny.  Ten maryjny wizerunek został nawet uczczony swoim własnym świętem, w którym uczestniczyli - poza pielgrzymami - tancerze.

Naturalny punkt widokowy na El Golfo. Z tego miejsca gwizdano i nawoływano, aby powiadomić o tym, kto schodzi właśnie z góry, żeby np. wstawić obiad lub ogłosić czyjąś wizytę. Dawniej, z uwagi na brak występowania nienaturalnych odgłosów w przyrodzie, głosy można było usłyszeć z dalszej odległości. Stosowano również klaksony wykonane z muszli, gdyż każda rodzina używała innego, charakterystycznego tylko dla siebie, sygnału dźwiękowego

Wykorzystywano go również to tzw. „margareo” (obraźliwego wykrzykiwania czyichś wad), które praktykowano po zgonie osła lub w przypadku jego uboju. Młodzież praktykująca „margareo” przypisywała poszczególne części osła osobom, z którymi chciała wyrównać rachunki. Była to forma wykrzykiwanej nocą na głos ostrej krytyki społecznej i służyła temu, by dać upust negatywnym emocjom targającym niewielką, lokalną społecznością.

Jinama jest również obecna podczas najważniejszego, lokalnego święta o nazwie Bajada de la Virgen de los Reyes (Zstąpienia św. Maryi Dziewicy Virgen de los Reyes) i jej pielgrzymki przez zlokalizowane na wyspie miasteczka.

Virgen de los Reyes wyrusza z doliny podczas odbywającej się co cztery lata wizyty w Jinama, po wkroczeniu na teren Valle del Golfo przez tunel Los Roquillos, narażając się na niebezpieczeństwo czyhające na tradycyjnej trasie camino de La Peña.

500 osób może towarzyszyć Maryi, tworząc długi orszak, który od 1989 roku ma zwyczaj zatrzymywać się w tym właśnie punkcie.  Tym sposobem utrzymuje się jeden z tradycyjnych sposobów korzystania z tej trasy, która obecnie zyskała status perełki lokalnego trekkingu.

Ta grota na skraju drogi kryje w swoim wnętrzu kamienie o zaokrąglonych kształtach, przypominające beczki, w których przechowywane jest wino. Beczki te funkcjonują na Wyspach Kanaryjskich pod nazwą „pipas” i to od nich wywodzi się nazwa tejże groty (Cueva de las Pipas). Ponadto „pipa” to tradycyjna jednostka miary stosowana w kanaryjskim rolnictwie, w którym podlewa się w „pipas”, równoważnych z 450 litrami w przybliżeniu.

Punkt ten był również istotny z uwagi na fakt, że służył za miejsce spotkań w połowie drogi i można tutaj było dać odpocząć osłom. Tu właśnie osoba podchodząca pod górę opisywała osobie z niej schodzącej, jak wygląda sytuacja w Dolinie i na odwrót.

„Letime” to termin, który wywodzi się ze starodawnej gwary kanaryjskiej i odnosi do wysokiego urwiska lub klifu. Jest to brzeg bardzo wysokiego urwiska lub skraj przepaści. W Isora, „letime” naznaczone jest tzw. „Cuchillo de Jinama” (dosł. „Nożem Jinamy”) - zwieńczeniem grobli wulkanicznej, wyznaczającej dostęp do ścieżki wijącej się przez urwisko. Jest to autentyczny kamień milowy w lokalnym krajobrazie, który możemy kontemplować od samego początku głównej trasy przebiegającej przez teren Joapira.

Powierzanie się Maryi lub świętym było tradycyjnym gestem, jaki wykonywano przy wkraczaniu na teren tych ścieżek migracyjnych. W przypadku trzech z nich: Tibataje, San Salvador i właśnie tej, Jinamy, na początku trasy zejściowej znajduje się kapliczka, w której można poprosić o błogosławieństwo na drogę i złożyć dziękczynienie po udanym wejściu. W Jinama istnieje kapliczka pod wezwaniem Maryi Dziewicy Vigen de la Caridad. To malutkie oratorium pochodzi z 1924 roku i zostało wzniesione dzięki wkładom mieszkańców z San Andrés i Isora, a także osób emigrujących na Kubę. 

Tym mianem (Dudniącej Ziemi) ochrzcili lokalni mieszkańcy wyspy tę część mesety Nisdafe. Nazwa to wywodzi się z dziwnego zjawiska wulkanicznego. W tej północnej części Mesety erupcje kompleksu wulkanicznego San Andrés musiały mieć bardzo ciekłą strukturę i wydzielać do atmosfery dużą ilość gazów, dlatego pozostawiły w podgłębiu i na niewielkiej głębokości swoiste kanały i wydrążone otwory.

Kiedy przez ten odcinek trasy przebiegały konie, stukot ich kopyt przypominał grę na bębnie, stąd ta dziwna nazwa „dudniącej ziemi”. Jest to nazwa funkcjonująca od przeszło trzech wieków, gdyż pojawiła się już w annałach wyspy Hierro, autorstwa kronikarza Bartolomé García del Castillo, i utrzymała aż po dziś dzień, nadając temu miejscu magiczny akcent